thiền đàm với
gốc cây
Trần Kiêm Đoàn
Sáng sớm cuối tuần làm vườn, tôi bỗng
khám phá ra một điều thú vị là “Tôi đă đi đâu?”. Ngày thường,
suốt giờ làm việc, chỉ nghe đầu dây bên kia “Tôi... tôi”;
đằng này cũng “Tôi và tôi”. Cái Tôi hiện lù lù giống một gă
ĺ lợm. Chỉ thỉnh thoảng mới có “chúng tôi, chúng ta” và họa
hoằn lắm mới nhân danh bàng dân thiên hạ. Cái Ta bên kia
càng lớn th́ cái Tôi bên nầy càng to. Cái Tôi lấp lánh bon
chen như những chiếc nhẫn kim cương trong dạ tiệc. Người
càng sang, chiếc nhẫn càng lớn. Những chiếc nhẫn trơ mắt
nh́n nhau. Chúng vô hồn và vô ngă, nhưng v́ người chủ và
người đời bơm cho nó cái hồn thiên cổ của chính ḿnh, mặc
vào cho nó những giá trị ghê gớm mà chính nó không có mà
cũng không cần có. Bởi thế cái Tôi biến thành Kim cương hay
Kim cương biến thành cái Tôi. Hai gă mù dựa vào nhau để biến
thành kẻ sáng!
Cái Tôi cũng già ngang tuổi ông Trời và mang một bản chất
“ŕnh rang bất trị”, nên mọi hệ thống tôn giáo trên trái đất
này đều nỗ lực trong tuyệt vọng để cố đưa ra những phương
thuốc thần nhằm chuyên trị cái Tôi. Thế mà cái Tôi vẫn măi
măi sinh sôi nẩy nở thành những binh đ̣an du kích bất tử,
chiến đấu không mơi mệt để tha hóa con người trong thầm lặng.
Nhổ cỏ một ḿnh giữa sự thinh lặng trong một góc vườn sáng
Chủ Nhật, cái Tôi của tôi chững lại, nhỏ đi, nhạt nḥa và
biến đâu mất khi tôi đem “nội lực” - mà tôi cho là thâm hậu
- của cái Ta của ḿnh để chinh phục một thế lực “ngoan cường”
của phía cây cỏ bên kia.
Tôi say sưa nhổ, cắt, xén, đào... những cây lá khác mà tôi
cho là cỏ dại dưới đất, là chồi thừa trên cây, là sự xâm lấn
của thực thể thiên nhiên nầy vào một mảnh thiên nhiên khác
mà mà tôi đặt tên cho nó là khu vườn, bồn hoa, băi cỏ...
Vừa làm vườn tôi vừa lầm bầm nói với “lũ” cây cỏ trơ mắt ếch
ra đó: “Cỏ rác chi mà ngu dễ sợ. Vườn người ta sạch sẽ đẹp
đẽ như như vậy mà cũng cứ ngang nhiên mọc ngang mọc dọc tùm
lum!” Nhổ! Cắt! Xén... Lớp cỏ dại (đă già vàng úa rồi mà vẫn
không chịu thành cỏ khôn) rũ rượi trong sương đêm nằm gọn
trong tay tôi không một chút kháng cự. Những chồi cây non đă
bị “xử trảm” vẫn cứ nhơn nhơn ra đó như mỉm cười tinh quái
trong ánh sáng mặt trời buổi sớm. Cái giận của tôi ném vào
cây cỏ loăng xa rồi mất hút. Cây cỏ vẫn im ĺm. Tôi đang nói
với ai đây? Không một tiếng vọng từ phía bên kia. Không ai
trả lại cái Tôi đầy sân hận của ḿnh đă ném đi làm tôi có
cảm tưởng như ḿnh không có điểm tựa, không có tấm gương soi
lại chính ḿnh để biết ḿnh là ai, mặt mũi ra sao trong giây
phút đó.
Càng bực ḿnh, tôi càng tấn công cây cỏ hăng say hơn. Xác
“địch” đă chất thành đống mà vẫn chưa có “tên” nào đáp lại
cái Tôi của tôi đă phóng ra. Bực ḿnh, tôi lầm bầm mắng tiếp.
Không có tiếng trả lời, nỗi bực bội của tôi càng chồng chất!
Ánh nắng đă lên cao. Mặt trời uy dũng thế kia mà cũng chỉ
dội những tia nắng vàng yếu đuối. Tôi là ai? Một người đă
ngự trị cả khu vườn và cây cảnh sáng hôm nay. Một người
chiến thắng thiên nhiên hay chỉ là một kẻ bại trận v́ bị
thiên nhiên hắt hủi. Tiếng chim thức giấc đang ca khúc khải
hoàn cho tôi hay đang nói lời rầu rĩ cho một thằng Tôi vừa
nằm xuống?!
Một khoảng yên lặng mênh mông quyện lấy khu vườn. Tôi thèm
một một sự trả lại. Tôi thèm được nh́n cái Tôi của tôi đang
mất hút trở về. Tôi tha thiết cần một sự lên tiếng, cho dẫu
đó chỉ là lời chanh chua từ phía khác. Vẫn lặng im. Tôi bỗng
sợ. Sợ sự hiện sinh chỉ có một chiều. Sợ sự hiện hữu đóng
băng như gỗ đá. Sợ cái Tôi của ḿnh lạc lơng và tan biến
trong hư vô. Sợ tôi không biết tôi là ai để nhân danh thân
xác nầy trong những giờ sắp tới. Tôi muốn gào lên để xác
nhận sự hiên diện của ḿnh. Tôi sợ cô đơn...
Nhưng may quá, sản phẩm “chống cô đơn” của con người trong
thế kỷ nầy đă kịp thời cứu viện: Tiếng chuông điện thoại cầm
tay trong túi chiếc áo khoác của tôi vắt trên cành cây đă
lên tiếng. Tôi lại nghe tiếng “tôi” đằng kia và tiếng tôi
đằng này đáp lại. Mọi chuyện trở lại “b́nh thường” và tôi
vẫn là tôi.
B́nh thường! V́ tôi nghĩ rằng tôi đang có bạn, có ít nhất là
một con người đang tâm sự với tôi, nếu không hiện diện cười
nói bên nầy th́ cũng đang thở ở đầu dây bên kia.
Càng ngày, phương tiện liên lạc giao thông càng phong phú
th́ con người càng sợ cô đơn. Đặc biệt xă hội Tây Phương th́
tâm lư “sợ cô đơn” và “chống cô đơn” càng thể hiện mạnh mẽ
hơn bao giờ hết. Mỗi cá nhân đều có ít nhất là ba, bốn cách
chống cô đơn trong số nhiều phương cách khác nhau.
Cô Jenny người hàng xóm của tôi sáng nay ra vườn sau để hút
thuốc cũng lên tiếng phàn nàn là cảm thấy “cô đơn” (lonely),
mặc dầu cô ta có phôn nhà, phôn tay, phôn văn pḥng, phôn
công cộng và cô ta có mạng lưới website, email và TV mở suốt
ngày đêm. Cô ta c̣n có xe hơi đời mới, xe hai bánh Honda,
thuyền du lịch để sẵn ở nhà. Thế mà sao Jenny vẫn không thấy
thỏa măn v́ sự cô đơn vẫn đeo đẳng lấy cô. Liên lạc bằng
phôn th́ hời hợt như pháo nổ. Nổ rồi lại im. Điện thoại gác
lên giá rồi th́ khoảng không lại đến. Email, website khi rút
lui khỏi màn ảnh rồi th́ chỉ c̣n một khoảng trống nhợt nhạt
hay đen ng̣m, vô nghĩa trên mặt kiếng. Jenny cứ chờ đợi
người ở đầu giây bên kia hay kẻ nào đó ngoài ḿnh sẽ làm cô
cảm thấy bớt cô độc, nhưng thực tế là chỉ làm cho cô cảm
thấy khoảng trống vắng trong ḷng ḿnh lớn dần, có khi cái
bóng lạnh lẽo ấy chụp lấy cả đời cô.
Cô đơn là một trạng thái tâm lư khi cái Tôi hiện ra sừng
sững nhưng không biết để nó vào nơi đâu. Không có người chăm
sóc săn đón nó; không một nơi nào an trú cho nó. Cái Tôi mất
chỗ dựa, lạc loài, nên con người cảm thấy cô đơn.
Khi làm vườn, tôi kiếm một nhánh cây để móc áo khoác và t́m
một chỗ tựa cho cái Tôi của ḿnh.
Và cũng từ đó, tôi hay nh́n tôi trên gốc cây. Cái Tôi ở đó
ít bị quần thảo giữa phong ba của cuộc sống. Cái Tôi đơn sơ,
trong suốt và tĩnh lặng như cái Tôi Uyên Nguyên chỉ có trong
khái niệm thuần lư. Càng vật lộn với thực tế “phù trần” cái
Tôi càng được định nghĩa, h́nh thành và tạc tượng thành
những “cái Tôi không phải là tôi”.
Ư nghĩ về sự vắng bóng cái Tôi làm tôi liên tưởng đến cái
ṿng tṛn vô kỷ vô tha của bức tranh “Chăn trâu học Phật”
cuối cùng giữa mười bức tranh đánh vào cái ngă mạn, ngă chấp,
ngă kiến, ngă vọng... trong Thập Mục Ngưu Đồ. Khi con trâu
và kẻ chăn trâu biến khoảng cách chủ thể và đối tượng thành
một ṿng tṛn rỗng không là ngày cái Tôi bại trận.
Nói một cách công bằng th́ cái Tôi là kẻ tuẫn đạo cho kiếp
làm người. Mỗi Con Người có thể bị tù ngục giam cầm tại một
nơi nào đó mà thôi, nhưng Thằng Tôi (hay Con Tôi) có thể
cùng lúc bị phân thân đày ải suốt mấy tầng địa ngục. Nhẹ sơ
sơ th́ cũng là nỗi bực ḿnh về cú hẹn trễ giờ, người thân đi
học đi làm về muộn, gặp đứa bạn không chịu cười tṛn môi.
Nặng kư hơn một chút có thể là sự xung đột gia đ́nh, láng
giềng xă hội. Và nghiêm trọng nữa là sự bất măn, tiếc thương,
hối hận, đau buồn suốt đời không nguôi ngoai như sự ly biệt
vĩnh viễn người thân, thù hận không hóa giải, mất mát không
đền bù... Cái Tôi sẽ bị đày ải chung thân không có ngày
phóng thích. Con người vật lư vẫn sống, vẫn ăn, vẫn ngủ ở
trần gian nhưng cái Tôi đă bị đóng đinh ở vô giáng địa ngục
A Tỳ! Cái Tôi thoạt nh́n th́ bay bỗng như con diều lộng gió
nhưng thật t́nh là đang bị buộc vào sợi dây của gă chơi diều.
Cắt đứt sợi dây, diều rơi xuống. Thật ra bay hay rơi chỉ là
một ư niệm chủ quan. Nhưng khi con diều không bị ràng buộc
bởi sợi dây từ phía chủ thể đóng đinh từ phía dưới đất,
chính là khi nó được hoàn toàn giải phóng và an nghỉ.
Đạo Phật được xem là đạo giải thoát v́ không bị ràng buộc
bởi thần quyền hay thế quyền. Ai cũng có quyền tự do tự ḿnh
thắp đuốc lên mà đi để vươn tới chỗ có “cái Tôi của ḿnh như
cái Tôi của ông Phật”. Mà cái tôi của ông Phật là một quá
tŕnh cởi bỏ để tiến tới hư không tự tại và tuyệt đối.
Nắng đă lên rồi mà tôi vẫn c̣n nh́n ḿnh nơi gốc cây. Một sự
trống vắng hạnh phúc nhưng tôi không dám nghĩ hay sờ đến nó
v́ sợ nó tan đi như giọt sương trời!
Tôi muốn nói lên lời cảm tạ nguồn hạnh phúc nh́n ḿnh nơi
gốc cây, nhưng trở thành “vô ngôn” v́ chẳng có lời nào trọn
vẹn. Ngay cả khi nghĩ đến lời cảm tạ sau mỗi lần đọc kinh
Phật hoàn măn:
Nguyện đem công đức nầy
Hướng về khắp tất cả
Đệ tử và chúng sanh
Đều trọn thành Phật đạo.
... Ngă đẳng dữ chúng sanh!
Tại sao bốn phương trời lồng lộng của công đức đang tỏa
chiết giữa Đại Ngă mà vẫn c̣n mất công hướng về cái Tiểu Ngă
– dù là “Ngă đẳng” th́ cũng vẫn c̣n trói buộc vào cái Tôi.
Tôi nh́n ḿnh nơi gốc cây và tự hỏi: “Tại sao?” Rồi tự trả
lời: “Tôi ơi, ở hay về?!”
Trần Kiêm Đoàn
tôn giáo - phật giáo