Trần Kiêm Đoàn
TRÍ THỨC VÀ ĐẠO PHẬT
ĐÔI ĐIỀU GÓP Ư VỚI TIẾN SĨ DƯƠNG NGỌC DŨNG
Trong
những ngày vừa qua, Phật tử xuất gia cũng như
tại gia, trong nước cũng như ngoài nước đă mạnh
mẽ lên tiếng chống đối, phản biện, lên án, góp ư
với một giáo sư trường đại học Khoa Học và Xă
Hội Việt Nam tại Sài G̣n về thái độ cùng với lời
phát biểu trực tiếp, công khai mạ lỵ và chống
báng giới tu sĩ Phật giáo. Nhân vật đối tượng
của sự phản đối đó là ông Dương Ngọc Dũng, có
học vị tiến sĩ ngành học tôn giáo (Ph.D in
Religion) tại trường đại học Boston (Boston
University), Hoa Kỳ.

TS. Dương Ngọc Dũng xin
lỗi trước chư tăng
Tiến sĩ Dương Ngọc Dũng đă nói ǵ về Phật giáo?
Ông Dương Ngọc Dũng, 64 tuổi, Tiến sĩ Tôn giáo
học, đang là cán bộ quản lư bộ môn và giảng viên
Trường Đại học Khoa Học Xă Hội và Nhân Văn thuộc
Đại học Quốc gia – Sài G̣n, người đă có những
phát ngôn làm dậy sóng cộng đồng Phật giáo trong
thời gian qua.
Xin trích nguyên văn lời ông Dương Ngọc Dũng nói
đă được phát tán rộng răi trên các mạng lưới
thông tin online và trang nhà xă hội:
“Người không có công ăn việc làm, mồ côi hoặc
nghèo nên cha mẹ gửi vào chùa. Từ chuyện đáng lẽ
chết đói đi ăn xin ngoài đường th́ đột nhiên vào
chùa có sư nuôi rồi được thiên hạ đến cúng.
Mới hôm qua người ta gọi ḿnh bằng “thằng”, nay
chỉ cần cạo đầu, mặc bộ đồ lam tự nhiên được gọi
bằng “thầy”, có chỗ ở, được cho đi học, đi tới
đâu người ta kính nể tới đó th́ hỏi có thích
không? Họ chỉ mượn bóng cửa thiền để trải qua
cuộc sống một cách dễ chịu thay v́ phải tự ḿnh
đi lao động ở ngoài”.
"Dân Việt Nam có truyền thống tối đẹp là tôn
trọng Tăng ni, thấy sư là chắp tay, cúi đầu, bất
kể sư ǵ, tu thiệt hay tu giả.
Những “sư giả” chỉ cần rèn kỹ năng về giao tiếp,
chịu khó đọc kinh đọc sách giống như hổ mọc thêm
cánh. Thiên hạ sẽ tới quỳ bái v́ thầy không
những có đạo đức, chân tu mà c̣n uyên bác, hiễu
rơ về đạo Phật”.
Thật ra, qua phần trích dẫn nầy, tôi đọc được
thật ư hay ẩn ư của ông Dương Ngọc Dũng muốn nói
về hai thành phần “TU THẬT và TU GIẢ”, chân tu
Phật giáo hay tà sư ngoại đạo trong hiện t́nh
đạo Phật Việt Nam. Nhưng đáng tiếc là ông đă nói
hàm hồ (ngậm cháo) không rơ v́ không áp dụng cái
Phương pháp luận (methodology) cần thiết trong
văn từ chính luận mà ông đă học được trong quá
tŕnh viết luận án tiến sĩ tôn giáo của ông ở
Mỹ. Cộng vào đó, cung cách ứng xử của ông trong
phần thuyết tŕnh Phật giáo trước cử toạ đă bồi
thêm những nét tiêu cực về thái độ của ông đối
với Phật giáo. Khi xem qua những “video clips –
trích đoạn h́nh ảnh” của ông trước cử tọa, tôi
hơi ngỡ ngàng và thất vọng về “tướng” cũng như
“tánh” của một giáo sư đại học chuyên ngành tôn
giáo nói về Phật giáo. Khác hẳn với những h́nh
ảnh trang trọng trong các buổi thuyết pháp và
pháp thoại ở Việt Nam tại những chùa viện như
chùa Hoằng Pháp, chùa Giác Ngộ và nhiều nơi khác
tại Việt Nam, TS. Dương Ngọc Dũng đă phục sức
lếch thếch như người đi dạo cà lơ phất phơ trên
hè phố, trước một đám cử tọa chen lấn nhếch nhác
và bằng một tuồng ngôn ngữ tùy tiện, có chỗ dung
tục khi nói vế các nhà sư Phật giáo, kể cả Việt
Nam và quốc tế.
Trước phản ứng càng lúc càng tăng của đại chúng
Phật tử và thân hữu trong mấy ngày qua, TS Dương
Ngọc Dũng đă viết thư xin lỗi.
TT.Thích Đức Thiện, Phó Chủ tịch kiêm Tổng Thư
kư HĐTS GHPGVN cho biết sáng 7-11, ông Dương
Ngọc Dũng đă trực tiếp đến Văn pḥng 2 Trung
ương Giáo hội (TP.HCM) xin lỗi và bày tỏ ḷng
sám hối.

Thư xin lỗi của Tiến sĩ
Dương Ngọc Dũng
Với tinh thần “tự giác, giác
tha” truyền thống của đạo Phật, lời xin lỗi của
ông Dũng được đón nhận qua ba luồng dư luận: Một
là thành khẩn, hai là thành khẩn nhưng chưa đủ
và ba là chưa thành khẩn. Dẫu ở một tầm mức nào
th́ tổng hợp kết quả tâm lư chung là “hoan hỷ”
trước lời xin lỗi của TS. Dương Ngọc Dũng.
Đôi điều góp ư với Tiến sĩ
Dương Ngọc Dũng
Thưa anh Dương Ngọc Dũng,
Là một Phật tử đă gần trọn đời tin theo và sinh
hoạt với đạo Phật Việt Nam – với nửa đời trong
nước và nửa đời ngoài nước – tôi quư nhất ở đạo
Phật là tinh thần Trung Đạo so với Trung Dung
của Nho giáo. Tôi cảm thấy ḿnh quá may mắn được
tiếp cận và “thưởng thức” Phật giáo để suy nghĩ,
hành động và bày tỏ niềm tin yêu của ḿnh đối
với đạo Phật để vận dụng và thực hành trong cuộc
sống thăng trầm suốt hơn 70 năm nay.
Tôi hơn anh 10 tuổi và cũng có chút đỉnh học
hành như anh tại đất nước Hoa Kỳ này. Đạo Phật
đến với phương Tây nói chung và Hoa Kỳ nói riêng
là một món quà tinh thần được trân trọng đón
nhận như một luồng gió mát tâm linh mà tâm điểm
thiện xảo nhất là Thiền định và Chánh niệm. Nhân
“sự cố” đă xảy ra cho anh trong mấy ngày qua đă
làm dấy lên câu hỏi: “Trí thức và Đạo Phật có
đồng hành được chăng?” Tuy sau thư và lời xin
lỗi của anh, “sự cố” đă thành cố sự; nhưng trong
lĩnh vực tâm linh và nhân văn th́ mỗi sự việc
xảy ra đều có dấu ấn và tiếng vọng lâu dài sau
đó.
Tôi chỉ xin được chia sẻ và góp ư với anh về 3
điều:
1. Trí thức và đạo Phật:
Đạo Phật là một hệ thống tư tưởng tự do, không
biên cương giới hạn và giúp thỏa măn sự t́m cầu
hiểu biết từ người không biết chữ, có đời sống
hoang dă đến hàng bác học, luận sư không phân
biệt. Từ người b́nh dân chỉ biết niệm “A Di Đà
Phật” và hiểu giáo lư nhà Phật đơn giản như “nhân
nào quả ấy”, “ở hiền gặp lành”… cho đến
những đầu óc trí tuệ siêu việt hay nhiêu khê đều
t́m thấy biển rừng kiến thức trong ba tạng kinh
điển Phật giáo. Nhưng chung cuộc th́ rồi tứ diệu
đế, bát chánh đạo, vô lượng pháp môn, trùng
trùng duyên nghiệp… cũng thảy đều bị bỏ lại bên
bờ h́nh hài, sắc tướng. Cho nên những ǵ mà
chúng sinh cho là giá trị nhất như ngôn ngữ, âm
thanh, h́nh tướng rốt lại cũng là Không. Và, cái
hiện hữu mà nhân gian gọi là trí thức th́ cũng
chỉ bào ảnh, mây khói giả tướng trong nhăn quan
Phật giáo mà thôi.
Trí thức học hàm, học vị phàm trần nếu có Tâm
Trong th́ khi đi vào đạo Phật th́ cũng chỉ mong
được xếp vào hàng Thiện Tri Thức mà thôi.
Thiện tri thức (善知識, kalyāṇamitra),
là danh từ chỉ một người bạn đạo. Thời Phật giáo
nguyên thủy, danh từ này được dùng để chỉ một vị
tăng đạo hạnh, người nắm vững lư thuyết Phật
pháp và thực hành thiền định, có thể giúp đỡ
những vị khác trên con đường tu học.
Thiện tri thức được phân định thành ba hạng:
- Giáo thọ thiện tri thức: là bậc thầy, người có
khả năng hướng dẫn, dạy dỗ trên con đường tu
học.
- Đồng hành thiện tri thức là người đồng tâm,
đồng hành cùng tu tiến.
- Ngoại hộ thiện tri thức: là người giúp cho
những tiện nghi, tạo điều kiện tốt cho người tu
hành.
Cho nên thiện tri thức trong đạo Phật có thể là
người thầy, người bạn, vợ, con… chứ không y cứ
vào văn bằng, học vị.
Bởi vậy, rất tiếc là mảnh bằng tiến sĩ khoa tôn
giáo của anh Dương Ngọc Dũng chẳng giúp được ǵ
nhiều cho anh trong quá tŕnh học và hành Phật
đạo. Đầu tháng 11 năm nay, tôi có chuyến về
Philadelphia thuyết tŕnh ở đại học Haverford
ngày 1-11-2019. Nhân dịp này, tôi và anh Nguyên
Thanh có lái xe lên Boston (cách Philli 4:30
phút lái xe) ghé vào đại học Boston University,
khoa Tôn Giáo (Department of Religion) mới hay
rằng chương tŕnh Tiến sĩ khoa tôn giáo ở đây
vẫn c̣n ở ngoài tầm xa để nghiên cứu và thâm
nhập đạo Phật. Bởi vậy, tôi không ngạc nhiên khi
anh với tư cách là một giáo sư đại học khoa Nhân
văn và Xă hội lại nói về đạo Phật một cách hời
hợt và phiến diện ở dưới tầm mức sơ cơ như thế.
2- Thân thế nhà tu:
Có thể nói đi tu là một cuộc đổi đời chuyển mạng
tái sinh trong Phật giáo. Xuất gia không đơn
giản là việc thay đổi h́nh tướng cạo đầu, khoác
áo nhà tu như một vở kịch trên sân khấu trước
mắt. Nếu có chút kiến thức cơ bản về triết lư
nhà Phật, anh Dũng tất biết về khái niệm nghiệp
– duyên trong đạo Phật mà xuất gia là đại thiện
duyên trong một kiếp nhân sinh. Trong lịch sử
Phật giáo Việt Nam đă có đứa con rơi bị đem bỏ
vào chùa, sau thành chú tiểu chùa Cổ Pháp Lư
Công Uẩn và vươn dậy làm minh quân Lư Thái Tổ
khai nguyên triều đại nhà Lư huy hoàng và cực
thịnh trong lịch sử Việt Nam. Cho nên, khi anh
đem hoàn cảnh xuất thân của các tu sĩ Phật giáo
mang tính giả định và cường điệu để nói đến các
nhà tu là một việc làm thiếu thận trọng và tùy
tiện mà giới học thuật nên tránh.
Mỗi tu sĩ là một cá nhân có hoàn cảnh xuất thân
riêng. Trong ḷng đạo Phật xưa nay, ở đâu và
thời nào cũng có những thành phần phàm tăng tà
mỵ mà anh gọi là “tu giả”. Tôi tin rằng chư tăng
tôn túc và hàng Phật tử thuần thành đếu tán thán
công đức của anh nếu anh nhận diện và minh thị
được những thành phần “tu giả” đă và đang làm
cho Phật giáo bị ảnh hưởng phân hóa, thoái trào.
Trong khi anh xuất thân có chút kiến thức đại
học và phương pháp luận (methodology) của người
đă viết Doctoral Dissertation (Luận án Tiến sĩ)
ở Mỹ th́ ít ra anh cũng biết vận dụng kỹ năng
tham vấn và khảo sát đó vào việc t́m hiểu thân
thế và sự nghiệp của hàng “giả tăng” để đưa ra
trước công luận. Đáng tiếc anh đă phát biểu và
vơ vạ tùy hứng nên bị phản tác dụng.
3- Nền tảng đạo Phật:
Trong một phát biểu khác,TS Dương Ngọc Dũng đă
khẳng định: “Nền tảng của đạo Phật đă lung
lay từ lâu.” (?!) Nếu đó là phát biểu vội
vàng của một người kém cỏi, thiếu kiến văn tổng
quát th́ không nói ǵ; thế nhưng, đây là phát
biểu của một người dạy đại học 65 tuổi, có bằng
tiến sĩ ngành tôn giáo tại Mỹ như anh Dương Ngọc
Dũng mới đáng là một đề tài bàn luận. Theo anh
Dũng th́ nền tảng đích thực của một tôn giáo đặt
trên căn bản nào? Trên số lượng tín đồ, số đếm
chùa viện, số lượng tăng ni chăng?
Anh Dũng hiểu thế nào là “nền tảng tôn giáo”?
Anh có phân biệt được Đạo Phật, các tổ chức sinh
hoạt Đạo Phật và quần chúng theo Đạo Phật không?
Chẳng lẽ bởi anh bịt mắt nên mặt trời không
sáng, bị bưng tai nên chim không hót và ta không
học nên người hàng xóm mù chữ hay sao? Lẽ nào
bởi chùa Ba Vàng thực hành tà đạo, chùa Phật
Quang bị ni cô bán đứng, tu sĩ Thích Thanh Toàn
loạn động thiền môn… nên nền tảng đạo Phật lung
lay? Rồi Tứ Diệu Đế, Bát Chánh Đạo, Tam Pháp Ấn…
lạnh lùng biến mất?
Lịch sử Phật giáo đă trải qua hơn 2500 năm,
trong biển lặng mênh mông mà không khi nào lặng
sóng của một tôn giáo lấy Tánh Không và Duyên
Khởi làm nền tảng, sự “lung lay nền tảng” mà anh
Dũng đưa ra là một sự giả định thiếu căn bản
nghiên cứu và lư luận nghiêm túc. Thật ra, sự
loạn động của Bồ Đề Đạt Đa, A Xà Thế kiểu “trùng
sư tử, ăn thịt sư tử” đă có từ thời đức Phật c̣n
tại thế chứ đâu chỉ có thời nay. Suốt 25 thế kỷ
đầy biến cố, Bà La Môn đánh phá, Hồi giáo tàn
sát… nhưng Phật giáo vẫn trường tồn cho đến hôm
nay. Sự phân hóa chia thành bộ phái, tăng đoàn,
giáo hội… chỉ là hiện tượng bề mặt của những đám
rong rêu hay thuyền bè trên biển. Phật giáo là
đại dương th́ làm sao những đám thuyền bè, rong
rêu của chùa Ba Vàng, Phật Quang và tu sĩ Thanh
Toàn hay nhóm phái này, thế lực nọ… lại đủ lực
tác động làm bẩn đại dương, làm lung lay nền
tảng đạo Phật kia chứ?!
Theo dơi các đoạn video ngắn của anh Dũng nói
chuyện với đại chúng, tôi chưa hề được hân hạnh
thấy một tia sáng nào về tư tưởng và sở học Phật
học của anh. Bất luận anh là tín đồ tôn giáo nào
hay không theo tôn giáo nào, nhưng đă là một nhà
giáo, một trí thức trong lĩnh vực tôn giáo th́
sự trang bị kiến thức Phật học là một luân lư
chức nghiệp. Ngày xưa, các giáo sư của tôi ở đại
học văn khoa Huế là những linh mục như các vị
Nguyễn Tiến Huynh, Trần Thái Đỉnh, Nguyễn Ngọc
Lan, Nguyễn Phương, Nguyễn Ḥa Nhă… đều trang bị
kiến thức Phật học khá sâu sắc.
Sau ngày xin lỗi và sám hối (?) như báo chí đưa
tin, tôi ước mong anh Dương Ngọc Dũng nếu c̣n có
chăng một lần nào đó phải xin lỗi với Phật tử,
th́ lời xin lỗi đó là “chưa trang bị đủ kiến
thức Phật học để vận dụng suy tư và ứng xử trong
cuộc sống” (và xin nói nhỏ là đến nay bản thân
tôi vẫn thường xuyên tự lập lại những lời sám
hối tương tự như thế mỗi lần đối diện với vô
lượng Phật pháp).
Lời kết:
Khi tôi đang viết những ḍng cuối bài nầy th́
được tin Hoà thượng Thích Trí Quang vừa viên
tịch tại Huế. Như có một sự trùng hợp ngẫu nhiên
là 5 năm trước, tôi cũng được trực tiếp nghe
Thầy bàn về cái học, cái trí thức cần thiết để
hiểu đời và sống đạo.
Nửa sau của thế kỷ 20, nhân vật Trí Quang có một
chỗ đứng đặc biệt trong Phật giáo sử và lịch sử
Việt Nam. Đặc biệt – v́ Thầy có nửa đời cất
tiếng hào hùng của pháp âm, pháp khí và nửa đời
im lặng sấm sét của pháp hạnh, pháp môn. Xưa,
người nhân nói nhiều mà không nói ǵ cả; ngưởi
trí không nói ǵ cả mà nói rất nhiều. Trí huệ
sinh ra trong tĩnh lặng, rỗng rang và vô minh
sinh ra trong oán hờn, náo động.
Ư nghĩ lan man về Phật giáo và chính trị; Phật
giáo và trí thức… những cặp đôi đời và đạo hiện
ra rực rỡ, mông lung, nhạt nḥa và trôi về rỗng
lặng.
Cuộc đời Thầy Trí Quang có hai điều quá đơn
giản, ngoài tầm dự tưởng b́nh thường, làm cho
đại chúng ngỡ ngàng: Đó là tập hồi kư Trí
Quang Tự Truyện (2011) và di huấn tang lễ
của Thầy (2019).
Tôi có thiện duyên được gặp lại vấn an Thầy tại
chùa Già Lam, tháng giêng năm 2014, nhờ bạn Lê
Duy Đoàn “chở liều” tới sau khi nhờ anh Trần
Tuấn Mẫn, tổng biên tập báo Văn Hóa Phật Giáo và
Thầy Tổng biên tập báo Giác Ngộ giúp tạo cơ hội
gặp Thầy nhưng không thành.
Trước mắt tôi là một nhân vật huyền thoại: Một
vị chân tu? Một chính khách, một nhà chiến lược,
một cụ già thôn dă, một ẩn sĩ ưu thời mẫn thế…
?! So với thời những năm Sáu Mươi, Thầy lên cân,
khuôn mặt đầy đặn không c̣n nét góc cạnh “tài tử
Hollywood” xuất hiện trên báo Time với tiêu đề
“Người làm rung rinh nước Mỹ”. Nhưng đôi mắt
Thầy vẫn c̣n thăm thẳm tinh anh, toát ra một sức
mạnh đồng thời thu hút và ưu việt khiến người
đối diện e dè!
Thầy có nhắc đến bài điểm sách nhan đề “Không
Vẫn Hoàn Không” :
http://www.trankiemdoan.net/butluan/tacgia-tacpham/khongvanhoankhong.html

Lễ nhập kim quan Hoà
thượng Thích Trí Quang đang diễn ra tại chùa Từ
Đàm Huế
Hôm đó, được nghe Thầy nói
mà… như không nói bằng nhận định kiệm lời. Lúc
đó, với phản ứng tâm lư tức thời trong im lặng,
tôi cho là “lạc đề” khi Thầy nói như sau:
“Không phải anh mà nhiều người viết về tôi nhưng
chẳng có ai hiểu tôi cả. Tôi là một thầy tu. Các
anh không hiểu tôi mà viết về tôi th́ chẳng
trúng trật vào đâu cả…”. Được gặp Thầy
khoảng 45 phút, Thầy nói như độc thoại về Nhật
Bản và Mc.Arthur, về cái học ngày nay, về trí
thức và về ư nghĩ của Thầy trong chữ nghĩa…
Trước khi vái Thầy ra về, tôi chỉ hỏi được một
câu và đó cũng là một câu duy nhất được Thầy trả
lời. Tôi hỏi: “Bạch Thầy, xin Thầy có lời di
giáo nào cho thế hệ đàn em không ạ?” Thầy
trả lời: “Học. Tôi cũng đang học. Các anh
cũng phải học. Ai cũng phải học cả.”
Thật t́nh là tôi thất vọng và có cảm tưởng như
Thầy không cần phải biết người đối diện là ai,
không muốn ai hỏi mà cũng chẳng cần trả lời ai.
Cho đến sáng nay, tôi thắp nhang lễ Phật và lâm
râm khấn lời cầu nguyện bái biệt Thầy. Đảnh lễ
Phật, nhớ Thầy Trí Quang, những thắc mắc băn
khoăn hôm nào như được tự thân hóa giải, tôi chỉ
c̣n biết nhắc lại tên bài viết năm xưa:
Không Lại Hoàn Không.
Sacramento, Cali 9-11-2019
Nguyên Thọ Trần Kiêm Đoàn, MSW; Ph.D
tôn
giáo - phật giáo
trankiemdoan.net
|