Người viết văn cho rằng:
Thi sĩ là một nhà văn sĩ không thành!
Người làm thơ cho rằng:
Văn sĩ là một thi sĩ không thành!
Thử đi vào hai thế giới trong cùng một cõi Văn học nghệ thuật xem sao.
Leon Tolstoy viết Chiến Tranh và Hoà Bình tới 1500 trang tiêu chuẩn. Đây là tác phẩm được nhiều người ưa thích nhất trong suốt hơn nửa thế kỷ qua. Nhưng mấy bài thơ Sonnet 116 của William Shakespears và Love One Another của Kahlil Gibran, mỗi bài chỉ có 15 câu cũng được lưu truyền và nổi tiếng thế giới.
Như vậy là rõ ràng trong văn chương, giá trị nghệ thuật không đặt căn bản trên số lượng và thể loại là thơ, văn, biên khảo, bút ký hay bối cảnh sáng tạo về nhân vật, thời gian, không gian… mà miễn sao “hay”– mở ngõ được tri thức, đánh động được cảm xúc và chinh phục được cảm quan thưởng ngoạn của người đọc – là được.
Thời còn học trung học, tôi đam mê tham gia các thi văn đoàn và bút nhóm. Nhưng khi học Văn khoa và Sư phạm, rồi đi dạy và lao động ở quê nhà, tôi quên mất nếp xưa cầm bút, viết lách. Cho đến khi qua Mỹ vào năm 1982, mỗi mùa Tết là dịp những cơn sóng trào của nỗi lòng tha hương, thương nhớ quê nhà được thể hiện qua nhiều hình thức, nhưng phổ biến nhất là những Giai phẩm Xuân. Bên cạnh phải cống hiến toàn thời gian cho cuộc mưu sinh khá gay gắt trong nếp sống mới nơi xứ người để sống còn và vươn lên, tôi lại say mê viết lách, làm thơ, biên khảo, làm văn thơ điếu…
Rồi năm năm, mười năm, hai chục năm qua… tôi – vô hình chung – được ngồi vào chiếu “nhà văn, nhà thơ, nhà biên khảo…” lúc nào không hay và trở thành tác giả của cả chục đầu sách được in ấn và phát hành. Trong đó, một số sách “hiền lành” như Chuyện khảo về Huế, Từ ngõ Huế xưa, Con yêu Bánh Nậm, Tu Bụi… được in ấn và phát hành tại Việt Nam. Hình như (?) tôi là “Tác giả thuyền nhân” đầu tiên ở Mỹ có tác phẩm xuất bản tại Việt Nam. Đó là tập chuyện vừa khảo, vừa ký, vừa tiểu truyện có tên “Chuyện Khảo Về Huế” do Tuổi Trẻ ấn hành năm 1997.
Ở Mỹ, tôi làm việc toàn thời gian cho CPS (Cơ quan Bảo vệ thanh thiếu niên) và dạy học nên cũng có những khoảng trống thời gian phải chờ đợi giữa hai hay nhiều hồ sơ thụ lý trong ngày. Tôi thường lấp những khoảng trống thời gian chờ đợi nhỏ đó bằng cách tự cho phép mình “lãng mạn” một chút trước khi lao vào cuộc sống bằng cách nghĩ về thơ hay làm thơ. Cũng xin nói thêm ở đây là nghề chính bên cạnh nghề phụ dạy học và Psychotherapy của tôi tại Mỹ mà tôi đã làm suốt 20 năm là CPS-ER (Children’s Protective Services – Emergency Response: Chương trình Bảo vệ thiếu niên – Ứng phó khẩn cấp) trực thuộc Bộ Y Tế, Nhân Dụng (Department of Health and Human). Đây là một trong 5 nghề “dễ sợ” nhất trên 50 tiểu bang của nước Mỹ, chỉ sau quân đội, cảnh sát và an ninh. Thôi thì “bắt phong trần phải phong trần, cho thanh cao mới được phần thanh cao”, như Thúy Kiều tại … Mỹ. Và cái nghịch lý nhất trong cảm xúc sáng tạo văn nghệ lại có vẻ như ngược lại với Thiền. Đối diện với những mảnh phong trần xuôi ngược của đời sống, Thiền định tìm sự im bặt của tri thức để giữ cho “nhất tâm bất loạn”; nhưng người làm thơ thì phiêu bồng trên cảm xúc sáng tạo nên làm thơ để khỏi làm thinh!
Với khăn gói quả mướp được trăm bài thơ chi đó, tôi đã dành những cảm xúc về Huế khá nhiều bài với tâm trạng “chiều chiều cắp rổ hái rau, ngó về quê mạ…”. Với Huế, tôi không dám làm “nhà Thơ” mà chỉ mong được làm “chòi Thơ” là quý rồi. Sau đây, xin ghi lại dăm bảy bài thơ về Huế đơn sơ, chân quê mà gần gũi như những cây trứng cá bên cây ngô đồng Thành Nội:
Đồng Khánh Huyền Trân xưa
Tặng Đồng Khánh 90 tuổi.
Tôi nhớ mãi một “mai tê” Đồng Khánh
Một mai tê… dễ sợ: Lạnh xa mù
Mai tê rồi bóng xế trăng lu
“Con ve kêu mùa Hạ, biết mấy thu gặp chàng!”
Huế có già mô mà níu kéo thời gian
Lo chi rứa nỗi đá mòn sông cạn
Bảy trăm năm những mùa trăng ly tán
Sông nước Chàm miền châu Rí, Châu Ô
Công chúa — tóc xanh Đồng Khánh – ngày xưa
Ruỗi ngựa đá qua mấy bờ trong đục
Ngày Chiêm Quốc, đêm mơ về bến Việt
Mắt Huyền Trân còn đẫm lệ Khắc Chung
Điệu ca Hời đòi đoạn nao lòng
Sên phách gõ giọng Nam Bình kể lể
Có phai cũ khi nửa đời xa Huế…
Ngõ sau nhìn, quê mẹ có vời trông?
Tôi, Đồng Khánh… mai tê, thời son trẻ
Đã xa quê từ dâu bể mưa nguồn
Hái niềm vui tan tác giữa cơn buồn
Nhớ rưng rức nỗi tha phương dồn tụ
Đồng Khánh ơi, Huyền Trân xưa đó
Lắm tang thương vùi dập Huế vô chừng
Sông, nước, biển, trời… nơi mô cũng có
Nhưng não nùng làm Huế đẹp rưng rưng
Khi ở Huế thấy Huế buồn chi lạ
Xa Huế rồi thấy Huế quá mênh mông
Trong nỗi nhớ một cũng là tất cả
Khi thương yêu tất cả sẽ vô cùng.
Đi về nhớ Huế
Lòng ta như cái đòn triêng Huế
Gánh hai đầu nỗi nhớ chung riêng
Sương nặng quá oằn vai tình cố xứ
Lo giữa đường đứt gióng loại đòn triêng
Về lại Huế
Còn nguyên màu kỷ niệm
Khoát nước sông Hương vuốt mặt tạ ơn đời
Mình xa Huế chàng trung niên ba sáu
Ngày trở về ông lão bảy mươi hai
Giữa lòng Huế mà xăm xăm tìm Huế
Huế một thời Huế nớ ở nơi mô
Huế thuở ấy như con đò Thừa Phủ
Bến đợi thuyền thuyền ghé bến quen xưa
Thương Huế quá những cuộc tình chi lạ
Tỏ lòng rồi không biết vẹn tình không
Nắm tay sợ lỡ tình đầu không trọn
Đã hôn nhau dâu biển cũng vợ chồng
Mình đã lớn với mảnh đời rất Huế
Nghèo mà sang mâu thuẫn Huế muôn đời
Ăn khoai sắn mà mộng đời kiêu bạc
Mây bốn phương trời về ngõ cũ Huế ơi
Những bạn Huế một thời là mãi mãi
Thăm đứa còn đứa mất đứa thôi chơi
Đứa xa xứ phương trời mong trở lại
Có hề chi đời đá nát vàng phai
Sáng cà phê sông Hương mù sương không hẹn
Chiều nội thành quán cóc những giờ vui
Đường nhân gian đi về như lữ khách
Vui hay buồn thì ngày cũng qua thôi
Nếu không ra đi lấy chi làm nhớ
Cuộc vui nào cũng đến lúc chia tay
Gặp nhau vội như ga tàu viễn xứ
Chào Huế chào nhau mình đi đây.
Bởi thu là Huế
Hạnh phúc như tuổi thơ
Đi trên đường ước mơ
Lời hẹn thề cánh mỏng
Bay tìm nhau vu vơ
Hoa bâng khuâng thuở ấy
Nở vàng cửa Hậu xưa
Thu về qua xóm Huế
Trời nắng nắng mưa mưa
Năm mươi năm ngoái lại
Nhà số cũ rêu mờ
Bóng em lần tràng hạt
Sau cửa kính rào thưa
Người yêu Huế vì thu
Hay bởi thu là Huế
Dung nhan buồn đổ lệ
Hoài nắng nắng mưa mưa.
Lụt Huế
Nghe tin Thanh Nhã “Đêm không ngủ”
Dân Huế chong đèn đợi nước lên
Sơn Tinh nhếch nhác ngồi trên kiệu
Mỵ Nương còn thao thức gối bên
Lòng ghen như nước nguồn Bãng Lãng
Thủy Tinh đâu dễ chịu quay về
Tình yêu xoay núi đồi câm lặng
Triệu năm buồn một thuở đam mê
Tóc em dài từng cơn mưa Huế
Mắt lạnh buồn điệu nước sông Hương
Huế xưa bão nổi Huyền Trân kể
Cuồng lãng say tình nước Mỵ Nương
Mỗi năm lũ lụt tràn ra biển
Cố cuốn ân tình xuống đại dương
Dân Huế vai trần nghiêng nón lá
Chút cợt đùa đối bóng tang thương
Nghe trong lụt Huế tâm tình Huế
Nước nguồn lên che miễu Âm Hồn
Con nước lũ chỉ qua là ngấn lệ
Về đi em dù chớp bể mưa nguồn
Huế lãng mạn từ giọt mưa trong mắt
Hóa thành sông thành suối tràn bờ
Mười cơn lụt mỗi năm đời rát mặt
Gánh gian nan viền chéo áo là thơ.
Huế giữa mù sương
Nếu anh không về thăm lại Huế,
Sương một đời che kín Huế ngàn xưa.
Trong góc khuất những tâm hồn xa Huế,
Đi giữa Trường Tiền mà nhớ Huế nơi mô.
Em là Huế, Huế là em thuở nớ…
Trang giấy hùn cây viết cũ gian nan,
Thư và thơ tình yêu thời mới lớn:
Quốc Học chờ Đồng Khánh chuyến đò ngang.
Huế tuổi trẻ xanh như màu ngọc bích,
Cháo gạo đồng cơm hến sắn ăn trưa,
Nghèo dễ sợ tuổi học trò thương rứa,
Quà tỏ tình thức trắng để làm thơ.
Anh và em đều có người mạ Huế,
Chắt chiu mình mà phỗng xả với bầy con.
Mạ là nhịp cầu mây núi dòng sông,
Dẫu thua được vẫn là con của mạ.
Ôi thời gian Huế mình mau chi lạ,
Thằng Cu xưa nay tóc bạc cụ già.
Những đứa bạn xóm nghèo thời thơ ấu,
Thoáng trở về gặp lại mụ ôn… tra.
Về Huế lại hạc vàng xưa bay mất,
Huế trầm tư vang bóng cũ không còn.
Anh khờ dại nhớ em thời bím tóc,
Dẫu ăn mày quá khứ cũng trông mong.
Ai tắm hai lần trên cùng một dòng sông,
Anh biết rứa răng vẫn buồn chi lạ.
Bởi một lần đi là chia ly tất cả,
Nên trở về tay trắng vẫn hoàn không.
Anh yêu Huế chẳng có gì để mất,
Khi tình yêu là sương khói mênh mông.
Dòng sông đó trái núi này vạn cổ,
Ta còn ta là tất cả vẫn đang còn.
Huế mùa hoa sứ
Hoa Đại đền Hùng
Đi sứ vô Nam
Trở thành hoa Sứ
Hoa xưa đền ngự
Một thuở Huyền Trân
Vàng trắng bụi trần
Mùa Xuân hoa nở
Hoàng thành phố chợ
Tư mã chân quê
Mênh mông ngõ Huế
Mùa sứ đang về
Thoảng cổ lai hề
Trầm hương nhè nhẹ
Là mùi sứ Huế
Em nghe gì không
Giữa cõi mênh mông
Con ve vừa dậy
Thức gọi mặt trời
Không người không ta
Xuân qua hoa rụng
Vòng quay lại vòng
Mùa Xuân em qua
Một thời hoa sứ
Mai không còn nữa
Vòng quay một vòng
Một giữa muôn trùng
Dẫu níu hay buông
Mùa Xuân hoa sứ.
Ngày đầu năm trên quê Mẹ
Lễ Giao Thừa trên quê tôi làng Liễu Hạ
Mưa lâm râm lành lạnh đón Xuân về
Ba mươi năm làm ly khách xa quê
Đêm trừ tịch được kề bên gối Mẹ
Bà Mẹ Quê mỉm cười sau nhang khói
Ngày Mẹ đi đất khách tủi thân buồn
Với riêng con Lòng Mẹ là quê hương
Và tình nước là tình thương của Mẹ
Đã lâu lắm giữa cuộc đời dâu bể
Vẫn nương về tim Mẹ một kỳ quan
Mẹ khuất núi nếp nhà xưa mất dáng
Đá vàng phai và bụi đỏ giăng tràn
Lời Mẹ ru xưa xác xơ đồng vọng
Đường con về hoa lá rụng hoang sơ
Dối trá tham ô thô bạo lọc lừa
Bụi dục vọng phủ mờ khung đạo lý
Xông lư trầm khói lam bay phơ phất
Hương nghìn xưa sao nếp cũ phôi pha
Trên quê mẹ bỗng thấy mình khách lạ
Đêm nằm mơ Thục Đế thuở tan nhà
Nhang đã lụn xin chúc mừng Năm Mới
Van vái Mẹ Hiền xin phù hộ cho con:
Một thằng con trong trăm triệu đứa con
Biết thương Mẹ phải làm người trung thực
Tổ quốc Mẹ hiền sẽ không bao giờ mất
Dẫu thay tên nhưng sự thật vẫn nguyên dòng
Con lạy Mẹ ra đi đời viễn xứ
Việt Nam còn quê Mẹ vẫn trong con.
Em ngủ trên lá sen hồ Tịnh
Em nhẹ như sương khói
Mơ hồ như khói sương
Bờ bên kia vời vợi
Đi một đời chưa tới
Hoàng hôn đã đến rồi
Về thôi em về thôi
Tóc mây pha màu bạc
Trầm hương xưa bát ngát
Đã bay lạc thiên đường
Trùng dương về gối đất
Những mùa xuân xanh tươm
Những mùa hè nắng gắt
Thu sang rồi cũng nhạt
Đông tới lạnh rừng băng
Tịnh Tâm hồ sen lắng
Đã về và đã tới
Giọt nước nguồn sông xưa
Không tìm mà chẳng hẹn
Chẳng đi mà không đến
Em ngủ trên lá sen.
Mưa Huế
Nửa đời dầm mưa Huế
Nên tóc trổ hai màu
Về thăm mà không ghé
Mưa Huế thành mưa Ngâu
Đò dọc tránh đò ngang
Mưa tràn quên vuốt mặt
Nếu bụi mờ trong mắt
Nhìn nhau bớt Hương Giang
Mưa dầm trên ngọn đước
Bờ sông cũ nhớ người
Có một lần chờ đợi
Một lần là một đời
Mưa bay là mưa bụi
Xe chạy là xe qua
Ba mươi năm xa Huế
Mưa dầm hơn trong ta
Huế một đời rứa đó
Ở lại và ra đi
Mưa dầm và nắng đổ
Bên nớ và bên ni
Cá nhỏ nhánh sông xưa
Huế ơi là nhớ quá
Như điệu hò vay trả
Sướng khổ mấy cho vừa
Người đi tìm hạnh phúc
Mưa tìm Huế mà rơi
Mưa dầm không có Huế
Mưa sẽ tiếc một đời
Có đi quanh thế giới
Tìm mưa buồn khắp nơi
Không đâu hơn xứ Huế
Buồn là một nụ cười
Lạc đường trên đất Huế
Trong màn mưa lê thê
Là đúng đường lãng tử
Huế như tách cà phê
Gầm cầu nơi trú mưa
Cũng là nơi vô tưởng
Huế là nhà không cửa
Đi nhớ ở không thương
Anh cố quên những quán cà phê Dung
Trên đường Hàn Thuyên một thời khói lửa
Cũng như thể cà phê Tôn, chị Lợi, Lạc Sơn, Tây Lộc, Tịnh Tâm
Lúc dấy động, lúc buồn thiu ngày có em trên đất Huế
Anh cũng cố quên những cơn mưa dầm lặng lẽ
Sướt mướt tỉ tê giữa đền đài hoang phế
Những ngây thơ tình sử không lời
Nhưng mưa vẫn là mưa muôn thuở một đời
Mà sống chết ở hai bờ sớm tối
Như ở Bắc Cali tím lịm suốt tuần nay nắng chờ mưa đợi
Trong cơn mưa có giọt nước nào mong
Và trong em nào biết còn hay không
Một nỗi nhớ tính ròng bằng thế kỷ
Không khách sáo không trơn lì như mộng mị
Mà thật hư chuyện kể 50 năm
Không gặp nhau đời vẫn có trong tâm
Vẫn khổ vẫn vui vẫn ngó đăm đăm về những cơn mưa Huế.
Vàng thu tím Huế
Tặng những nàng Tôn Nữ… heo may
Chỉ cần chút nắng vàng phai
Và tiếng kêu xa vắng lạc loài của con ve đất
Một chút tím, một chút buồn trong mắt
Là Huế xao lòng lặng lẽ vào Thu
Huế vào Thu mà không biết mình Thu
Vì lá đỏ chút vàng mơ ai thấy
Tim tím buổi chiều mai hồng trở lại
Vẫn xanh ngời con nước Vạn Niên
Có trắng chút phôi pha thì ánh bạc Trường Tiền
Tim hé mắt mới thấy mình Tím Huế
Em mới sinh ra đã vội thành “các Mệ”
Tôn Nữ Công Tằng nên Huế là em
Tuổi hoàng thành như mầu mắt trong đêm
Nghìn phai cũ tình trang đầu chưa giở
Xa Chiêm quốc thuở “ngó tề, dị rứa!”
Mõi chân đời còn tím Huế không em.
Răng cứ đòi thương Huế
Huế có chi mô mà đòi thương dữ rứa
Hạ nắng cháy mình mùa đông lạnh cắt da
Dải đất hẹp Trường Sơn ra tận biển
Cuối tháng mười bão lụt cũng không tha
Nhưng khổ quá
Tui cũng là dân Huế
Đã xa quê khi mới nửa đời
Nơi đất khách có đủ điều mơ ước
Rủng rỉnh lợi danh tưởng quên được Huế rồi
Ma quỷ bắt cứ đăm đăm về Huế
Nhớ nhịp cầu thổn thức với dòng sông
Tô cơm hến dĩa xôi mè buổi sớm
Cháo gạo nghèo răng thương Huế rưng rưng
Tui đã tới đã đi nhiều xứ lạ
Cũng lặng nhìn bao cảnh đẹp kiêu sa
Nhưng nét Huế không đến từ đôi mẳt
Tự trong lòng thăm thẳm Huế lan ra
Im ắng mãi theo tượng đài cổ tích
Huế ngập ngừng như lời ngỏ tình nhân
Mắt rơm rớm cắn môi là đã nói
Không hẹn hò mà nhớ tới trăm năm
Không chi cả mà nghe đời rất Huế
Hạt bụi hồng thiên cổ vọng bao la
Trong giọt nước chứa linh hồn biển cả
Nên Huế gần mà Huế cũng rất xa.
Sacramento, Cali những ngày cuối năm 2019
Trần Kiêm Đoàn
