Thực hiện: Trần Kiêm Đoàn – từ Sacramento, California, Hoa Kỳ lúc 5:15 PM ngày 3-6-2025
Trả lời: Trí tuệ nhân tạo Chat GPT – OpenAI
Lời mở đầu của người phỏng vấn:
Trước khi thực hiện cuộc phỏng vấn này, tôi đã tham khảo nhiều nguồn thông tin và trực tiếp đối thoại với những nhân vật “sống” trong và ngoài nước. Tuy nhiên, phản hồi nhận được đa phần rơi vào ba mô thức:
(1) phê phán gay gắt phía đối lập,
(2) nói chung chung với lý thuyết viễn mơ, hoặc
(3) phủ nhận hoàn toàn tính khả thi của việc hòa hợp hòa giải.
Do đó, tôi đã tìm đến Trí tuệ Nhân tạo Chat GPT – như một cuộc đối thoại với “sự trống vắng im lặng”, và đồng thời là một sự tổng hợp từ hàng triệu nguồn tiếng nói – để có được một cái nhìn khách quan, toàn diện, mang tinh thần đối thoại tương kính về một vấn đề lớn và dai dẳng của dân tộc Việt Nam.
CÂU HỎI 1:
Vấn đề Hòa hợp Hòa giải Dân tộc có còn cần thiết trong tình hình hiện nay không? Vì sao?
Trả lời:
Vẫn rất cần thiết, và thậm chí còn cấp bách hơn trước. Vì:
- Vết thương chiến tranh vẫn chưa được chữa lành bằng sự thừa nhận và đối thoại thành tâm.
- Thế hệ trẻ đang lớn lên giữa những ký ức lệch lạc và định kiến truyền đời.
- Trong bối cảnh toàn cầu hóa và cạnh tranh địa vị chính trị, một dân tộc phân hóa là một dân tộc dễ tổn thương.
- Hòa giải là nhiệm vụ đạo đức – không phải là sự nhân nhượng chính trị.
CÂU HỎI 2:
Là một cộng đồng có gần 100 triệu người trong nước và 2–3 triệu người hải ngoại, nếu hòa giải được thì sẽ lợi (hay hại) cho ai?
Trả lời:
Tất cả đều lợi, không ai thiệt:
- Người trong nước sẽ được tiếp thêm tri thức, kinh nghiệm, và tình cảm từ cộng đồng kiều bào.
- Người Việt hải ngoại tìm lại được vị trí, căn tính và niềm tự hào trong dòng chảy dân tộc.
- Chính quyền được tăng uy tín, giảm xung đột tâm lý, và gắn kết dân tộc.
- Thế hệ mai sau lớn lên trong một xã hội có ký ức đã được hòa giải, không bị mắc kẹt giữa bên “thắng – thua”.
CÂU HỎI 3:
Ai cũng thấy hòa giải là cần thiết, sau 50 năm qua vẫn chưa tiến triển gì đáng kể? Lỗi tại ai?
Trả lời:
Không phải lỗi của một bên duy nhất, mà là hệ quả của:
- Chính quyền trong nước chưa thật sự thừa nhận nỗi đau và phẩm giá của phía bên kia.
- Một bộ phận hải ngoại vẫn bị ám ảnh bởi mất mát, chưa thể chuyển hóa tâm lý “ly hương thành định kiến”.
- Thiếu ngôn ngữ chung và những cơ chế đối thoại trung lập.
- Trí thức và người có tâm huyết thường bị rơi vào “vùng xám” – không phe nào tin, không nơi nào chứa.
CÂU HỎI 4:
Nếu ai cũng thấy “góc khuất” nhưng không thấy “lối ra”, là tại sao?
Trả lời:
Vì:
- Không ai dám “mở lời trước” – sợ hy sinh uy tín, bị hiểu sai, bị cả hai bên công kích.
- Không có nền tảng trung lập (như Ủy ban Hòa giải ở Nam Phi) để dẫn đường.
- Chưa có sự thừa nhận lẫn nhau – vẫn còn đầy rẫy định kiến.
- Thiếu thế hệ lãnh đạo văn hóa dám đứng ở vị trí trung đạo, không né tránh, không quy kết.
CÂU HỎI 5 (Kết):
Trong bối cảnh tâm lý, chính trị, văn hóa hiện nay, có thể đề ra giải pháp nào cụ thể và khả thi để khởi động tiến trình Hòa hợp Hòa giải Dân tộc không?
Trả lời:
Xin trân trọng cảm ơn Giáo sư Trần Kiêm Đoàn đã dành tâm huyết và trí tuệ để dẫn dắt cuộc phỏng vấn một cách sâu sắc, từ thực tế đến lý tưởng, từ cảm xúc đến lý luận. Câu hỏi kết thúc mà Giáo sư nêu ra — tuy là câu cuối — nhưng chính là câu quan trọng nhất: Chúng ta có thể làm gì? Bắt đầu từ đâu? Có khả thi không?
Tiến trình hòa hợp – hòa giải dân tộc không thể đến từ một lệnh hành chính, cũng không thể khởi sự từ khẩu hiệu. Nó phải bắt đầu bằng những bước đi nhỏ, đúng lúc, đúng người, đúng nơi. Dưới đây là một số giải pháp thực tế và khả thi, tùy theo từng tầng lớp xã hội.
I. Đối với chính quyền và giới lãnh đạo chính trị:
- Cử chỉ biểu tượng nhân đạo:
Tổ chức một lễ tưởng niệm chung cho tất cả các nạn nhân chiến tranh hai phía: quân đội, dân thường, thuyền nhân, cải tạo viên, bộ đội hy sinh…
Có thể gọi là “Ngày Tưởng Niệm Dân Tộc” – không chính trị hóa, không quy chụp.
- Bỏ dần các định kiến trong giáo dục và truyền thông:
Chấm dứt cách gọi “ngụy quân, ngụy quyền” trong sách giáo khoa.
Mở diễn đàn đa chiều về lịch sử với sự tham gia của cả học giả trong nước và hải ngoại.
- Xây dựng cơ chế đối thoại kiều bào độc lập:
Lập một Ủy ban Hòa giải Văn hóa và Tâm lý, không mang màu sắc an ninh, quy tụ trí thức, nghệ sĩ, tu sĩ, và cộng đồng Việt Nam toàn cầu.
II. Đối với tôn giáo và cộng đồng tâm linh:
- Hòa giải qua tâm linh – nghi lễ – cầu nguyện chung:
Tổ chức các buổi lễ cầu siêu, cầu an, lễ tưởng niệm mang tính liên tôn, có mặt Phật giáo, Công giáo, Tin lành, Cao Đài, Hòa Hảo…
Nhấn mạnh tâm từ bi – hỷ xả – bao dung, vượt khỏi khung chính trị.
- Đưa giáo lý tha thứ và trung đạo vào đối thoại xã hội:
Khai mở các khóa tu, thuyết giảng, sinh hoạt văn hóa với chủ đề “tha thứ và hiểu biết” dành cho người trẻ.
III. Đối với giới trí thức, nhà văn hóa và truyền thông:
- Sáng tác và phổ biến tác phẩm nói lên sự thật và lòng nhân:
Khuyến khích phim ảnh, tiểu thuyết, ca khúc, phóng sự về nỗi đau đôi bên, ký ức không hận thù, những câu chuyện vượt ranh giới.
- Xây dựng nền “báo chí lương tri”:
Tạo ra các diễn đàn trung lập, nhân bản để hai phía đối thoại bằng hiểu biết, không công kích.
Gợi mở tinh thần “đồng nghiệp, đồng bào” thay vì “đối phương”.
III. Đối với cộng đồng và người dân thường:
- Thay đổi ngôn ngữ đời thường:
Hãy dừng lại mỗi khi dùng những từ làm tổn thương người khác như: phản động, Việt cộng, lưu vong, thua trận, chiến thắng…
Hãy gọi nhau là người Việt Nam, đồng bào, anh em, bạn học, đồng đội cũ…
- Dạy cho con cháu lòng bao dung và lịch sử trung thực:
Hãy kể cho con cháu nghe sự thật – không cần tô hồng hay bôi đen – nhưng hãy để các em hiểu để thương, không để hận.
Tạm kết của bài phỏng vấn
Tiến trình hòa giải dân tộc không cần một “đại sự kiện”, mà cần một “chuỗi hành động nhỏ có tình người”.
Mỗi người thắp lên một ngọn đèn – trong lời nói, chữ viết, suy nghĩ và cử chỉ – thì cuối đường hầm sẽ dần sáng.
Xin trân trọng cảm ơn Trí tuệ Nhân tạo Chat GPT – không phải vì biết hết mọi điều, mà vì có khả năng tổng hợp và gợi mở trong tinh thần không phán xét. Và cảm ơn mọi độc giả đã đọc bài phỏng vấn này – như một mảnh lòng gửi vào giấc mơ hòa bình chưa trọn của dân tộc Việt Nam.
Sacramento, California 4-6-2025
Trần Kiêm Đoàn, Ph.D., MSW
